Dysleksja utrudnia odbiór tekstu: litery zlewają się, wzrok gubi linię, rośnie wysiłek poznawczy. Nowoczesne czytniki e-booków pozwalają precyzyjnie regulować typografię i wygląd strony — rozmiar i krój pisma, interlinię, odstępy między znakami, długość wiersza, wyrównanie, marginesy oraz barwę i natężenie podświetlenia. Badania nie dają jednoznacznych dowodów, że tzw. „czcionki dla dyslektyków” same zapewniają lepsze wyniki, dlatego klucz leży w indywidualnym dopasowaniu ustawień. Celem artykułu jest przedstawienie praktycznych kroków prowadzących do konfiguracji zwiększającej płynność i komfort lektury — także w kontekście tego, jak ułatwić czytanie dziecku z dysleksją.
Co mówią badania
Przegląd literatury daje obraz mieszany. Specjalne kroje, takie jak Dyslexie czy OpenDyslexic, nie wykazują powtarzalnej przewagi w szybkości ani dokładności czytania względem standardowych fontów (np. Arial, Times). Wyraźniej wypada manipulacja rozstawem liter: większe odstępy potrafią ograniczać efekt „crowdingu” i u części czytelników przekładają się na szybszą, mniej błędną lekturę. Dobrą praktyką pozostaje wybór prostych krojów bezszeryfowych, unikanie kursywy oraz testowanie kilku wariantów (np. Helvetica, Arial, Verdana). Pojawiają się też pojedyncze doniesienia o poprawie rozumienia przy OpenDyslexic bez wzrostu szybkości, co warto traktować jako wynik wstępny i zależny od osoby. Wniosek: liczy się indywidualne dopasowanie ustawień, a nie sam „specjalny” font.
Jak działa personalizacja tekstu na e-czytniku
Zwiększenie rozmiaru czcionki poprawia rozróżnialność liter, a podniesienie interlinii i rozstawu liter (np. o 2–5%) ogranicza tzw. crowding — sytuację, gdy znaki stoją zbyt blisko, „zlewają się” percepcyjnie i utrudniają rozpoznawanie słów. Krótsza długość linii (około 45–70 znaków) zmniejsza skoki wzroku, wyrównanie do lewej eliminuje nieregularne przerwy tworzone przez justowanie, szersze marginesy pomagają skupić uwagę na kolumnie, a lekkie pogrubienie wzmacnia kontury glifów. Wieczorem obniż jasność i wybierz cieplejszą barwę światła lub motyw sepia, aby zredukować odblaski (glare) — dyskomfort wynikający z „bijącej po oczach” jasności i zbyt dużego kontrastu. Unikaj kursywy i agresywnego dzielenia wyrazów. Taki zestaw drobnych korekt często przekłada się na płynniejszą, mniej męczącą lekturę.
Prosty sposób doboru ustawień (dla dorosłych)
Wybierz krótki fragment z książki i przetestuj kilka wariantów, zmieniając tylko jedną rzecz naraz: najpierw rozmiar (+2–4 stopnie), potem interlinię (1.3–1.6), rozstaw liter (+2–5%), długość linii (cel: 45–70 znaków), wyrównanie do lewej, delikatne pogrubienie, na końcu motyw tła. Po każdej zmianie oceń, czy łatwiej utrzymać wzrok na wierszu, czy spada liczba cofnięć i czy oczy mniej się męczą. Warto też sprawdzić kroje projektowane z myślą o dysleksji (np. OpenDyslexic, Dyslexie, Lexend) — badania nie dają jednoznacznych wyników, ale liczy się komfort czytania; jeśli w danym wariancie lektura wyraźnie się poprawia, przetestuj go jeszcze na innym tekście. Gdy efekt się powtórzy, zapisz ustawienia jako profil, aby wracać do nich jednym kliknięciem.
Jak ułatwić czytanie dziecku z dysleksją — plan dla rodzica
Przygotuj na czytniku 3–4 gotowe zestawy ustawień (różne fonty: OpenDyslexic, Lexend, Verdana/Arial; większy rozmiar; interlinia 1.3–1.6; rozstaw liter +2–5%; wyrównanie do lewej; krótsza linia tekstu), nazwij je A/B/C/D i zaproponuj krótką zabawę w wybór najwygodniejszej opcji. Czytajcie krótko, po 8–12 minut, w spokojnym miejscu, z ciepłym podświetleniem; dziecko może prowadzić wzrok palcem lub zakładką. Po każdym fragmencie zapytaj o wrażenia: czy oczy mniej się męczą, czy łatwiej utrzymać wiersz, czy czytanie „płynie”. Gdy jedna konfiguracja daje powtarzalnie lepszy komfort na innym tekście, zapisz ją jako profil i korzystaj na co dzień; co kilka tygodni wróć do testów, bo potrzeby zmieniają się wraz z materiałem i postępami.
Onyx Boox Go Color 7 Gen 2
Gotowe udogodnienia na popularnych czytnikach
Kobo – w menu czcionek dostępny fabrycznie jest font: OpenDyslexic; „TypeGenius” daje szczegółową kontrolę nad rozmiarem, wagą pisma (pogrubieniem), interlinią, rozstawem liter, marginesami oraz wyrównaniem (łatwo wyłączyć justowanie). Modele z ComfortLight/ComfortLight PRO pozwalają ocieplić barwę światła.
PocketBook – OpenDyslexic również dostępny fabrycznie. W ustawieniach książki znajdziesz szybkie korekty: rozmiar, interlinia, marginesy, pogrubienie, wyrównanie do lewej. SMARTlight (w wielu modelach) umożliwia regulację barwy podświetlenia.
Kindle – rozbudowane pogrubienie (Embolden), proste przełączniki interlinii i marginesów, kilka czytelnych krojów na start; nowsze modele oferują ciepłe podświetlenie. Czytnik obsługuje także własne czcionki, więc łatwo rozszerzyć pulę testów.
Onyx Boox (Neo Reader) – bardzo szeroki zakres regulacji: rozstaw liter, interlinia, pogrubienie, marginesy, wyrównanie; do tego płynna kontrola jasności i barwy światła. W wielu modelach da się zapisać styl i stosować go w kolejnych książkach.
Wskazówka: jeśli urządzenie pozwala tworzyć profile/tryby czytania, warto przygotować 2–3 zestawy (np. „Standard”, „Większe odstępy”, „Kontrast+”) i przełączać je jednym kliknięciem podczas testów.
Kobo Libra Colour
Błędy do uniknięcia
Najczęściej przeszkadzają: zbyt długie wiersze (ponad 70 znaków), włączone justowanie z agresywnym dzieleniem wyrazów, mały rozmiar czcionki połączony z ciasnymi odstępami, kursywa w dłuższych partiach, skrajny kontrast w nocy (zimne, jaskrawe światło), a także jednoczesna zmiana wielu parametrów, przez co trudno ocenić, co realnie pomogło. Problemy potrafi wywołać tryb ciemny przy małych literach i wąskich odstępach, dlatego lepiej zacząć od sepii lub ciepłego podświetlenia. Warto też upewnić się, że wybrany font ma pełny zestaw polskich znaków — brak właściwych glifów zaburza rytm lektury i zaniża czytelność.
Podsumowanie
Najlepszym „narzędziem” pozostaje personalizacja: kilka przemyślanych korekt — rozmiar, interlinia, rozstaw liter, długość linii, wyrównanie do lewej, delikatne pogrubienie i cieplejsze podświetlenie — często uspokaja obraz tekstu i zmniejsza wysiłek. Badania nie wskazują jednego zwycięskiego kroju, dlatego sens ma test kilku fontów (także projektowanych z myślą o dysleksji) i zapisanie konfiguracji, która realnie poprawia płynność oraz zrozumienie
FAQ i mity
Czy „czcionki dla dyslektyków” działają zawsze?
Nie. Wyniki badań są mieszane. Najlepsza droga to test kilku krojów i ustawień, a potem wybór konfiguracji dającej realny komfort.
Czy większy rozmiar zawsze pomaga?
Nie zawsze. Zwiększ rozmiar razem z interlinią i skróć wiersz do ok. 45–70 znaków. Za duże litery przy długiej linii też męczą.
Czy tryb ciemny jest najzdrowszy?
Bywa pomocny, ale czasem nasila zlewanie się znaków. Na start lepsza bywa sepia i cieplejsze podświetlenie o średniej jasności.
Czy justowanie poprawia czytelność?
Estetykę tak, czytelność niekoniecznie. Wyrównanie do lewej daje stabilniejszy rytm i przewidywalne odstępy.
Czy większy rozstaw liter zawsze działa lepiej?
Umiarkowane +2–5% często pomaga. Zbyt duży rozstrzela tekst i utrudni śledzenie wiersza.
Jedna konfiguracja do każdego tekstu?
Rzadko. Przygotuj 2–3 profile (np. „Standard”, „Większe odstępy”, „Wieczór”) i przełączaj w zależności od materiału.
Kursywa w dłuższych fragmentach — używać czy unikać?
Unikać. Kursywa obniża rozróżnialność znaków i może nasilać crowding.
PocketBook Era Color
Autor: H.P.
Źródła:
- Zorzi, M. i in. (2012). Extra-large letter spacing improves reading in dyslexia. PNAS.
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22665803/ - Kuster, S. M. i in. (2018). Dyslexie font does not benefit reading in children with or without dyslexia. Annals of Dyslexia.
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29204931/ - Wery, J. J., Diliberto, J. A. (2017). The effect of a specialized dyslexia font, OpenDyslexic, on reading rate and accuracy. Annals of Dyslexia.
(PMC): https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5629233/ - Rello, L., Baeza-Yates, R. (2013/2014). Good Fonts for Dyslexia. ACM Transactions on Accessible Computing.
researchgate: https://www.researchgate.net/publication/262320823_Good_fonts_for_dyslexia - Sjöblom, A. M., Eaton, E., Stagg, S. D. (2016). The effects of letter spacing and coloured overlays on reading speed and accuracy in adult dyslexia. British Journal of Educational Psychology.
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27629067/ - Duranovic, M., Senka, S., Babic-Gavric, B. (2018). Influence of increased letter spacing and font type on the reading ability of dyslexic children. Annals of Dyslexia.
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30094714/ - Joo, S. J., White, A. L., Strodtman, D. J., Yeatman, J. D. (2018). Optimizing text for an individual’s visual system: The contribution of visual crowding to reading difficulties. Cortex.
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29679920/ - Martelli, M., Di Filippo, G., Spinelli, D., Zoccolotti, P. (2009). Crowding, reading, and developmental dyslexia. Journal of Vision.
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19757923/
